“Tăng ca hôm nay bao nhiêu tiếng?” – câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại phản ánh một hiện thực âm thầm đang diễn ra ở hàng triệu nhà máy, xưởng sản xuất, khu chế xuất trên khắp Việt Nam. Với nhiều người lao động, thời gian tan ca không còn là 5h chiều như lịch công bố, mà là 7h, 8h, thậm chí 10h tối – vì “phải tăng ca”.
Tăng ca, về bản chất, là cách làm thêm giờ để kiếm thêm thu nhập. Nhưng khi tăng ca không còn là giải pháp tình huống mà trở thành thói quen kéo dài, lặp đi lặp lại ngày này qua ngày khác – thì lợi ích ban đầu liệu có còn nguyên vẹn?
Bài viết này sẽ đưa bạn đến với bức tranh toàn cảnh về tăng ca liên tục: những con số biết nói, những câu chuyện đời thực, và cả những suy ngẫm về sự đánh đổi âm thầm đằng sau từng ca làm thêm.
Liệu tăng ca có thực sự là “cứu cánh” tài chính? Hay là “vết nứt” âm thầm trong cuộc sống người lao động? Hãy cùng đi sâu vào từng khía cạnh: thực trạng – lợi ích – và mặt trái để hiểu rõ hơn về điều mà ai cũng biết… nhưng ít người dám nói rõ.
Thực trạng tăng ca trong các nhà máy và doanh nghiệp hiện nay
Trong bức tranh toàn cảnh của thị trường lao động Việt Nam hiện nay, tăng ca đã không còn là một hiện tượng cá biệt, mà trở thành nét phổ biến trong guồng quay sản xuất. Từ các khu chế xuất ở TP.HCM, đến các nhà máy may mặc tại Bình Dương, các tổ hợp công nghiệp tại Bắc Giang, Bắc Ninh, đâu đâu cũng ghi nhận tần suất tăng ca dày đặc. Có những nơi, diễn ra đều đặn từ thứ 2 đến chủ nhật, chỉ nghỉ khi… mất điện.
Việc tăng ca từng được xem là giải pháp ngắn hạn để giải quyết thiếu hụt nhân lực tạm thời hoặc chạy đơn hàng lớn trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, theo thời gian, nhiều doanh nghiệp đã mặc định hóa tăng ca thành một phần cố định trong lịch làm việc. Hàng loạt nhà máy may, lắp ráp điện tử, chế biến hải sản… đều yêu cầu nhân viên tăng ca mỗi ngày 2–4 tiếng, kéo dài trong nhiều tháng liên tục.
Một nghiên cứu năm 2024 từ Viện Công nhân và Công đoàn Việt Nam cho biết, có đến 64% người lao động tại các khu công nghiệp phải tăng ca ít nhất 3 ngày mỗi tuần. Trong đó, nhóm lao động phổ thông và công nhân nữ chiếm tỷ lệ tăng ca cao nhất, đặc biệt ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ và Đồng bằng Sông Hồng. Những con số này cho thấy tăng ca không còn là trường hợp đặc biệt mà trở thành thực trạng chung, đáng lưu tâm.
Điều đáng nói là phần lớn người lao động tăng ca không phải vì tự nguyện. Mức lương cơ bản hiện tại ở nhiều doanh nghiệp dao động từ 4,7 – 6 triệu đồng/tháng. Với mức thu nhập này, nếu không tăng ca, họ không thể trang trải được các chi phí sinh hoạt cơ bản như nhà trọ, điện nước, ăn uống, nuôi con. Một công nhân tại Long An chia sẻ: “Nếu không tăng ca, lương tháng chỉ đủ sống 20 ngày, 10 ngày còn lại phải… nhịn.”
Tại nhiều công ty, tăng ca trở thành tiêu chí đánh giá “sự chuyên cần” của người lao động. Ai tăng ca đều thì được thưởng thêm, được ưu tiên giữ lại khi giảm biên chế, còn ai “hay xin về sớm” thường bị đánh giá thiếu tinh thần hợp tác. Một số nơi còn có những bảng xếp hạng sản lượng gắn liền với thời lượng tăng ca, tạo ra áp lực ngầm cho người lao động, đặc biệt là những lao động trẻ và mới vào nghề.
Câu chuyện thật từ một khu công nghiệp tại Tây Ninh: Một nhóm 8 công nhân may mặc phải tăng ca liên tục từ 7h sáng đến 9h tối, không được nghỉ giữa tuần trong 45 ngày liền để kịp đơn hàng xuất khẩu. Kết quả, 3 người nhập viện vì tụt đường huyết, 2 người xin nghỉ việc vì quá tải. Dù vậy, doanh nghiệp vẫn chưa thay đổi chính sách, vì “chưa có người thay thế”.
Một khía cạnh khác ít được nhắc đến là sự “phụ thuộc” vào tăng ca từ phía doanh nghiệp. Thay vì nâng cấp công nghệ, tối ưu quy trình hay tuyển dụng thêm nhân lực, nhiều công ty chọn phương án tăng ca để tận dụng nhân sự sẵn có. Điều này khiến năng suất lao động không cải thiện, mà ngược lại còn tiềm ẩn nguy cơ rủi ro, sai sót và tai nạn do người lao động quá mệt mỏi.
Không chỉ giới hạn trong ngành sản xuất, còn hiện diện rõ nét trong các lĩnh vực dịch vụ như logistics, giao hàng, bán lẻ và nhà hàng – khách sạn. Tại các trung tâm giao nhận hàng hóa ở TP.HCM và Hà Nội, nhân viên thường phải tăng ca đến 11 giờ đêm, đặc biệt trong mùa lễ tết hoặc sale lớn. Tình trạng này kéo dài không chỉ vài ngày, mà đôi khi cả quý, khiến người lao động gần như không có cuộc sống riêng.
Trong khối văn phòng, dù không trực tiếp “quẹt thẻ tăng ca”, nhưng hình thức làm thêm giờ âm thầm cũng rất phổ biến. Nhiều nhân viên văn phòng chia sẻ họ thường xuyên ở lại đến 8–9 giờ tối để hoàn thành báo cáo, chạy KPI, hoặc đơn giản là… “làm thêm cho yên tâm”. Việc không được trả lương theo đúng quy định càng làm cho hình thức này trở nên mờ nhạt, không ai kiểm soát và cũng không ai bảo vệ.
Từ góc độ pháp lý, Bộ luật Lao động Việt Nam quy định thời gian làm thêm không vượt quá 40 giờ/tháng và không quá 200 giờ/năm (trừ trường hợp đặc biệt có thể đến 300 giờ/năm). Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều người lao động đã tăng ca vượt xa con số này mà không được tính đúng mức lương hoặc bồi dưỡng sức khỏe.
Một điều trớ trêu là dù tăng ca quá nhiều, nhưng mức sống của người lao động vẫn không cải thiện tương xứng. Họ vẫn ở nhà trọ 10–15m², ăn uống đạm bạc, và dành phần lớn thời gian cho công việc. Khi được hỏi về mục tiêu cuộc sống, phần lớn đều trả lời “kiếm tiền để tồn tại”, chứ chưa thể nghĩ đến “sống tốt” hay “nghỉ ngơi”.
Ngoài ra, tình trạng tăng ca kéo dài còn dẫn đến hệ lụy xã hội khác như ly hôn, bạo lực gia đình, trẻ em thiếu sự chăm sóc của cha mẹ, hoặc người lao động trầm cảm, mất phương hướng. Tăng ca không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là bài toán xã hội, cần được nhìn nhận toàn diện hơn.
Lợi ích ngắn hạn của tăng ca – Không phải ai cũng từ chối
Trong bối cảnh thu nhập cơ bản của người lao động còn thấp và chi phí sinh hoạt ngày càng tăng cao, tăng ca được xem như một “phao cứu sinh” giúp nhiều công nhân duy trì cuộc sống tối thiểu. Tại rất nhiều nhà máy, khi được hỏi “vì sao anh/chị tăng ca nhiều như vậy?”, câu trả lời phổ biến nhất là: “Nếu không tăng ca thì lấy gì sống?”
Thực tế, ở các tỉnh như Bình Dương, Long An hay Bắc Giang – nơi tập trung hàng trăm nghìn lao động phổ thông – mức lương cơ bản chỉ từ 4.700.000 đến 6.200.000 đồng/tháng. Với số tiền này, một người lao động độc thân đã khó sống, huống gì những người có gia đình, con nhỏ, người thân phụ thuộc. Do đó, là cách nhanh nhất và khả thi nhất để nâng tổng thu nhập lên 8–10 triệu/tháng mà không cần học thêm kỹ năng mới hay chuyển việc.
Chị Hằng, một công nhân ngành da giày tại TP. Biên Hòa chia sẻ: “Mỗi tháng tôi tăng ca đều 3–4 tiếng mỗi ngày, cuối tháng có thêm được 2 triệu nữa. Nhờ vậy mới đủ lo cho hai đứa con ăn học, chưa kể tiền thuê trọ, điện nước, sữa, thuốc thang… Không tăng ca thì chắc chắn thiếu.”
Không chỉ riêng công nhân nữ, rất nhiều lao động nam – trụ cột của gia đình – cũng chọn tăng ca như một phần trách nhiệm. Với họ, tăng ca không phải là lựa chọn, mà là bổn phận. Nhiều người sẵn sàng làm liên tục 12 tiếng/ngày, 6–7 ngày/tuần chỉ để đủ tiền gửi về quê cho cha mẹ già và các em ăn học. Với họ, mỗi tiếng tăng ca đều mang ý nghĩa sinh tồn.
Bên cạnh khía cạnh tài chính, một số người lao động còn nhìn nhận tăng ca như cơ hội tích lũy kinh nghiệm, nâng cao kỹ năng tay nghề. Đặc biệt trong các ngành như hàn, điện tử, vận hành máy CNC, việc tăng ca thường xuyên giúp họ thành thạo hơn với thiết bị, dây chuyền, từ đó tăng năng suất cá nhân. Không ít người từ vị trí công nhân đã được cất nhắc lên tổ trưởng, nhóm trưởng nhờ khả năng làm việc bền bỉ và sẵn sàng tăng ca bất kể ngày đêm.
Trong môi trường cạnh tranh khốc liệt, việc tăng ca còn được xem là “điểm cộng” trong mắt quản lý. Những ai chăm chỉ, sẵn sàng ở lại làm thêm thường được tin tưởng giao việc lớn, được ưu tiên giữ lại khi công ty cắt giảm nhân sự, hoặc thăng tiến khi có cơ hội. Dù điều này không chính thức hóa trong quy chế công ty, nhưng tồn tại phổ biến trong thực tế vận hành doanh nghiệp.
Ở góc nhìn doanh nghiệp, tăng ca giúp đảm bảo tiến độ sản xuất trong thời điểm đơn hàng dồn dập, đặc biệt vào mùa cao điểm như cận Tết, cuối quý, hoặc sau thời gian giãn cách (COVID-19). Thay vì phải tuyển thêm người mới – tốn thời gian đào tạo và chi phí – các nhà máy lựa chọn giải pháp tận dụng nội lực hiện có thông qua tăng ca. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro về chất lượng sản phẩm và kiểm soát tốt hơn khâu vận hành.
Một ví dụ cụ thể là công ty sản xuất linh kiện điện tử tại KCN VSIP, nơi 60% đơn hàng xuất khẩu phải hoàn tất trong quý IV hằng năm. Thay vì tuyển thêm 500 công nhân, họ bố trí tăng ca toàn bộ bộ phận sản xuất, chia ca linh hoạt 10–12 tiếng/ngày. Kết quả là năng suất tăng 30%, chi phí tăng nhân sự không thay đổi, và đơn hàng được giao đúng hạn.
Một số người lao động trẻ, đặc biệt là người chưa lập gia đình, xem như cách “đổi thời gian lấy tiền”. Họ không vướng bận chăm con, không có chi tiêu lớn, nên tận dụng thời gian vàng tuổi trẻ để kiếm thật nhiều, tích lũy cho tương lai. Anh Tín – công nhân ngành thực phẩm ở Tây Ninh – chia sẻ: “Tôi mới 23 tuổi, chưa lấy vợ, nên ráng 2 năm để có vốn mở tiệm bán đồ ăn vặt online. Mỗi tháng dư được gần 4 triệu.”
Không thể không kể đến một bộ phận người lao động cảm thấy tăng ca giúp… tránh buồn. Đó là những người xa quê, sống một mình, không bạn bè thân thích. Với họ, tăng ca khiến thời gian trôi nhanh hơn, giúp họ đỡ cô đơn. Dù có phần tiêu cực, nhưng đây cũng là một trong những lý do khiến nhiều người “tình nguyện tăng ca” không nghỉ.
Tuy nhiên, tất cả những lợi ích trên đều chỉ phát huy hiệu quả khi tăng ca được kiểm soát ở mức độ hợp lý. Một tuần tăng ca 2–3 ngày, mỗi ngày 2 tiếng có thể là “liều thuốc kinh tế” hữu hiệu. Nhưng nếu tăng ca triền miên không ngừng nghỉ, cơ thể và tinh thần sẽ nhanh chóng kiệt quệ, từ đó dẫn đến hàng loạt hệ lụy đáng tiếc mà chính người lao động cũng không lường trước được.
Ngoài ra, còn một khía cạnh nữa ít được nhắc tới: chính sách thưởng chuyên cần và KPI gắn liền với tăng ca. Nhiều doanh nghiệp thiết kế hệ thống lương thưởng theo hướng “người càng tăng ca nhiều thì được nhiều quyền lợi”. Điều này vô hình trung tạo ra áp lực cạnh tranh trong chính nội bộ công nhân, khiến họ buộc phải tăng ca để không bị “tụt lại”.
Cũng có ý kiến cho rằng nếu không có chính sách tăng ca, rất nhiều doanh nghiệp không thể vận hành hiệu quả. Tăng lương cơ bản đòi hỏi tái cơ cấu tài chính, trong khi tăng ca là cách làm đơn giản, linh hoạt, và “hợp pháp hóa” qua lương ngoài giờ. Vì vậy, trong mắt doanh nghiệp, tăng ca là một công cụ quản lý hữu hiệu.
Tuy nhiên, dù có mang lại nhiều lợi ích trước mắt, chúng ta không thể phủ nhận rằng tăng ca chỉ là giải pháp tạm thời. Nó không thể thay thế chính sách tiền lương hợp lý, chế độ đãi ngộ dài hạn, và chiến lược phát triển con người bền vững. Một nền kinh tế khỏe mạnh không thể dựa vào tăng ca triền miên.
Mặt trái của tăng ca – Sức khỏe, gia đình và tương lai bị đánh đổi
Nếu như lợi ích của tăng ca thường hiện rõ trên bảng lương mỗi tháng, thì cái giá phải trả lại âm thầm bào mòn thể lực, tinh thần và chất lượng cuộc sống của người lao động theo từng ngày, từng giờ. Có thể nói, tăng ca giống như một “con dao hai lưỡi” – vừa nâng thu nhập, vừa âm thầm rút cạn năng lượng sống.
Tăng ca ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất
Khi người lao động phải tăng ca từ 2–4 tiếng mỗi ngày, thời gian dành cho nghỉ ngơi, ăn uống, vận động giảm xuống đáng kể. Tình trạng ăn không đúng bữa, ngủ không đủ giấc, làm việc trong trạng thái mệt mỏi diễn ra phổ biến. Những ca đêm liên tục khiến đồng hồ sinh học bị đảo lộn, dễ dẫn đến mất ngủ mãn tính, rối loạn tiêu hóa, suy giảm miễn dịch.
Nhiều công nhân trẻ tuổi, dù mới ngoài 30, đã gặp các vấn đề sức khỏe như thoái hóa cột sống, viêm khớp, đau dây thần kinh tọa – vốn thường chỉ gặp ở người lớn tuổi. Một số người bị tăng men gan, trầm cảm nhẹ, suy nhược cơ thể do tăng ca kéo dài mà không được phục hồi.
Tại một nhà máy sản xuất ở khu công nghiệp Sóng Thần, có trường hợp công nhân ngất xỉu ngay trên dây chuyền do tăng ca liên tục 14 ngày không nghỉ, mỗi ngày làm việc 12 tiếng. Người công nhân này trước đó đã nhiều lần xin giảm giờ làm nhưng bị từ chối vì lý do “thiếu người, việc gấp”.
Mất cân bằng tâm lý và tinh thần vì tăng ca quá mức
Bên cạnh sức khỏe thể chất, tinh thần người lao động cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi tăng ca kéo dài. Sự mệt mỏi tích tụ khiến nhiều người dễ cáu gắt, mất kiểm soát cảm xúc, thậm chí rơi vào trạng thái lo âu, căng thẳng kéo dài. Nhiều công nhân chia sẻ họ cảm thấy “mỗi sáng thức dậy chỉ muốn ngủ tiếp”, không còn động lực làm việc, không còn thấy niềm vui trong cuộc sống.
Tăng ca liên tục khiến thời gian tiếp xúc xã hội giảm mạnh. Người lao động không có điều kiện gặp gỡ bạn bè, tham gia các hoạt động tập thể hay giải trí. Việc chỉ quanh quẩn giữa nhà trọ và nhà máy khiến họ sống khép kín, thiếu niềm vui và dễ rơi vào trạng thái cô lập, trầm cảm.
Một nghiên cứu từ Đại học Y Dược TP.HCM cho thấy, có đến 38% công nhân tăng ca trên 60 giờ/tháng có dấu hiệu căng thẳng thần kinh, trong đó 12% có biểu hiện rối loạn lo âu. Điều đáng lo là đa số họ không biết mình đang bị ảnh hưởng tâm lý, và cũng không có điều kiện tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần.
Tăng ca gây tổn thương đến gia đình và các mối quan hệ
Không ít gia đình rơi vào cảnh đổ vỡ hoặc rạn nứt vì lịch tăng ca dày đặc. Những bữa cơm tối vắng mặt cha hoặc mẹ, những ngày nghỉ cuối tuần vẫn phải làm việc, những lần con bị ốm không ai đưa đi khám – tất cả đều đến từ lý do quen thuộc: tăng ca.
Chị Mai – công nhân may mặc tại Hưng Yên – chia sẻ: “Tôi đi làm từ 6h sáng đến 8h tối mới về. Con tôi toàn do ông bà ngoại chăm. Có lần cháu sốt cao, tôi cũng không về được vì đang tăng ca, sợ bị trừ tiền. Nghĩ mà tủi thân vô cùng.”
Không chỉ con cái bị ảnh hưởng, mà mối quan hệ vợ chồng cũng chịu áp lực lớn. Khi cả hai đều làm công nhân và tăng ca liên tục, họ gần như chỉ gặp nhau khi đã kiệt sức. Không có thời gian chia sẻ, không có cơ hội lắng nghe, tình cảm dần nguội lạnh. Một cuộc khảo sát tại khu nhà trọ công nhân ở Đồng Nai cho thấy, hơn 45% các cặp vợ chồng trẻ từng cãi vã, thậm chí ly thân vì không thể dành thời gian cho nhau do tăng ca quá nhiều.
Tăng ca triền miên đồng nghĩa với đánh mất tương lai
Thời gian làm việc kéo dài khiến người lao động không còn dư giờ để học thêm, nâng cao trình độ, phát triển kỹ năng. Họ bị “kẹt” trong vòng lặp: làm – ăn – ngủ – tăng ca – làm tiếp. Việc này khiến họ bị trì trệ, không có cơ hội thăng tiến hoặc chuyển đổi nghề nghiệp. Tương lai vì thế cũng mờ mịt.
Một công nhân vận hành máy CNC tại Bình Dương từng chia sẻ: “Tôi muốn học thêm kỹ thuật điện tử để chuyển qua phòng kỹ thuật, nhưng tăng ca nhiều quá, học cũng không nổi. Giờ cứ làm máy móc mãi thôi, mấy năm nữa chắc mất việc vì có người mới giỏi hơn.”
Về dài hạn, việc phụ thuộc vào tăng ca để duy trì thu nhập là một chiến lược dễ rủi ro. Khi doanh nghiệp giảm đơn hàng hoặc điều chỉnh lại quy trình sản xuất, tăng ca bị cắt giảm – đồng nghĩa người lao động mất luôn phần thu nhập chính yếu. Họ rơi vào khủng hoảng tài chính, không thể xoay xở các khoản chi tiêu hàng ngày.
Ngoài ra, tăng ca kéo dài còn làm suy giảm khả năng sáng tạo và năng lực phản xạ. Người lao động làm việc như một cỗ máy lặp lại – không được khuyến khích phản biện, không có điều kiện đề xuất sáng kiến, không có cơ hội thử nghiệm cái mới. Điều này khiến năng lực phát triển bản thân bị “đóng băng”.
Nguy cơ tai nạn lao động do tăng ca mệt mỏi
Khi cơ thể mỏi mệt, khả năng tập trung giảm sút rõ rệt. Trong môi trường nhà máy – nơi tiếp xúc với máy móc, hóa chất, thiết bị nặng – bất kỳ sơ suất nhỏ nào cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Thực tế cho thấy, rất nhiều vụ tai nạn lao động xảy ra vào thời điểm cuối ca làm hoặc trong các ca tăng ca kéo dài.
Một thống kê từ Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho thấy, có đến 32% tai nạn lao động nghiêm trọng xảy ra khi người lao động đang làm việc ngoài giờ hành chính. Trong đó, nguyên nhân chính là do mệt mỏi, thiếu ngủ, xử lý tình huống chậm hoặc thiếu an toàn trong thao tác.
Anh Nam, một công nhân vận hành lò hơi tại một nhà máy thực phẩm ở Tiền Giang, từng bị bỏng nặng vì sơ suất khi xả van lúc tăng ca đêm. Anh thừa nhận: “Lúc đó tôi buồn ngủ lắm, thao tác theo quán tính. Nếu tỉnh táo hơn, có lẽ đã không bị như vậy.”
Tăng ca là một phần không thể thiếu trong quá trình phát triển công nghiệp và dịch vụ hiện đại. Khi thực hiện đúng cách, đúng thời điểm và đúng mức, tăng ca có thể giúp người lao động cải thiện thu nhập, giúp doanh nghiệp hoàn thành tiến độ sản xuất, và mang lại lợi ích hai bên cùng có lợi.
Tuy nhiên, khi tăng ca trở thành mặc định, trở thành “giải pháp sống còn” thay vì lựa chọn linh hoạt, thì đó lại là hồi chuông báo động. Không ai có thể làm việc hiệu quả nếu cứ kéo dài thời gian lao động 10–12 tiếng/ngày, 6–7 ngày/tuần mà không có thời gian phục hồi. Cơ thể có giới hạn. Tâm trí có giới hạn. Gia đình, tuổi trẻ và tương lai cũng có giới hạn.
Chính phủ cần mạnh tay hơn trong giám sát thời gian làm thêm. Doanh nghiệp cần nhìn nhận lại chiến lược vận hành nhân sự. Người lao động cần biết lắng nghe cơ thể và học cách nói “đủ rồi” đúng lúc.
Tăng ca – là lựa chọn hay cái bẫy? Câu trả lời tùy thuộc vào cách chúng ta nhìn nhận, kiểm soát và hành động. Khi tăng ca trở thành điểm tựa tạm thời, chứ không phải “vòng lặp vô tận”, thì khi ấy, cả người lao động và doanh nghiệp mới có thể cùng nhau phát triển bền vững.
Liên hệ với chúng tôi:
Hotline: 092 642 3838
Fanpage: LET’S GO
Website: Việc làm LET’S GO
Tham khảo thêm:
Website: Tuyển dụng TTV
